सुनिल उलक
आजबाट शहिद दिवस ।
१०४ वर्ष लामो राणाशासनबाट उन्मुक्तिका लागि आन्दोलनमा होमिएका सपुतहरुलाई तत्कालीन श्री ३ जुद्धशम्शेरले मृत्युु दण्डको सजाय दिएको हुँदा प्रत्येक वर्ष माघ १० देखि १६ गतेलाई सहिद सप्ताहका रुपमा श्रद्धाञ्जली दिने गरिन्छ ।
१९९४ जेठमा महावीर स्कुलको स्थापना भएको थियो र केही शिक्षकहरु पूर्णबहादुर, टंकविलास, गङ्गालाल, बाक्पतिराज, ईन्द्रप्रसाद, सिद्धिचरण, सूर्यबहादर भारद्वाजले पढाउन थालेका थिए । यता नेपाल प्रजा परिषदको पनि स्थापना भइसकेको थियो ।
यस्तैमा १९९७ कार्तिक २ गते महावीर स्कुलका शिक्षकहरु समातिए । उता नेपाल प्रजा परिषदका सदस्सहरु पनि समातिए । जसको फलस्वरुप १९९७ माघ ७ गते राणा प्रधानमन्त्री जुद्धशम्शेरले त्यतिबेलाका कमाण्डिङ अफिसर पद्मशम्शेर र चारै कमाण्डिङ जनरलहरु मोहनशम्शेर, बबरशम्शेर, बहादुरशम्शेर, केशरशम्शेर र वडागुरुज्यूसमक्ष सिंहदरबार बैठकमा यस प्रकारको फैसला सुनाइएको थियो ।
१. शुक्रराज शास्त्री जोशी, बाङगेमुढा, सर्वस्व र ज्यान सजाय
२. धर्मभक्त श्रेष्ठ माथेमा, जोरगणेश, सर्वस्व र ज्यान सजाय
३. दशरथ चन्द ठकुरी, बैतडी, सर्वस्व र ज्यान सजाय
४. गङ्गालाल श्रेष्ठ, प्याफल, सर्वस्व र ज्यान सजाय
५. ना.सु. पूर्णनारायण प्रधान, न्हैकन्तला, सर्वस्व र ज्यान सजाय
६. टंकप्रसाद आचार्य, सिफल, सर्वस्व र मुडेर दामल गर्ने
७. रामहरी शर्मा उपाध्याय, ज्ञानेश्वर, सर्वस्व र मुडेर दामल गर्ने
८. गणेशमानसिंह श्रेष्ठ, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
९. चुडाप्रसाद शर्मा, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
१०. हरिकृष्ण श्रेष्ठ, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
११. गोबिन्द प्रसाद उपाध्याय, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
१२. पुष्करनाथ उप्रेती, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
१३. बलबहादुर पाण्डे, आजन्म कैद र सर्वश्वहरण
१४. जीवराज शर्मा, १८ वर्ष कैद
१९९३ मा गठन भएकाे नेपाल प्रजापरिषद् नै नेपालमा प्रजातन्त्र ल्याउने प्रमुख भुमिकामा रह्याे । अन्तत शुक्रराजका भाइ रामजी जाेशीले गर्दा १९९७ कार्तिक २ गते धर्मभक्त माथेमा समातिए । ९ गते सम्ममा यसका सबेजसाे सदस्य दशरथ चन्द, गंगालाल श्रेष्ठ, रामहरी शर्मा, गणेशमानसिंह, चुडाप्रसाद शर्मा, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, पुष्करनाथ उप्रेती, गाेविन्दप्रसाद उपाध्याय, फणीन्द्रराज के.शी., केशवराज कार्की तथा रामजी जाेशी समातिए । मनमाेहन तथा भरतमाेहन अधिकारीका बाबु रामचन्द्र अधिकारीले भारत बसेका टंकप्रसादलाइ बाबु शिकिस्त भएकाे तार पठाइ समात्न मदत गरे ।
१९९७ पाैष २५ गते धेरै जसाेलाई रिहा गरे पनि बाकीलाई विशेष अदालतबाट सजाय सुनाइयाे । जस अनुसार १९९५ काे मंसिर १३ मा समातिएर ३ वर्ष कैद सजाय भाेगिरहेका शुकराजलाई पनि धर्मभक्त, गंगालाल, दशरथ चन्द तथा पुर्णनारायण प्रधान सहित सर्वश्व सहित ज्यानकाे सजाय ताेकियाे । टंकप्रसाद र रामहरी जाेशी ब्राम्हण भएकाेले सर्वश्वसहित आजीवन कैद अन्यलाई पनि बिभिन्न सजाय ताेकियाे ।
१९९७ माघ १० गतेकाे मध्य रातमा पचलीकाे रूखमा शुक्रराज शास्त्रीलाइ झुन्ड्याइयाे । भाेलीपल्ट दिनभर छातीमा भरखर शिक्षा पाएका नवयुवकलाइ भड्काइ, देशमा विद्राेह फैलाउने र राजकाजमा समेत चलेकाे हुनाले यस्ताे सजाय भयाे भन्ने लेखिएकाे कागज टासी कसैलाइ पनि लाश उठाउन दिइएन ।
माघ १३ गते राती ९ बजे धर्मभक्त माथेमालाई सिफलकाे उकालाे छेउकाे रूखमा झुन्ड्याइयाे तर माेटाघाटा भएकाेले हांगा लच्किएर जमिनमा खुट्टाले छाेयाे । अर्काे माेटाे हांगामा झुण्ड्याइयाे फेरी डाेरी नै चुडियाे । नरशम्शेरका समेत गुरू भएकाेले केही वेर दुइ बिच विवाद भयाे । नरशम्शेरले धर्मभक्तलाई बेस्सरी पिट्न लगाए ।
अन्तमा बेहाेस भएका धर्मभक्तलाई डाेरीमा झुन्ड्याइयाे । राती १२ बजे मृत्यु भएका धर्मभक्तकाे शव भाेलिपल्ट दिउसाे ४ बजेसम्म पनि कसैलाइ उठाउन दिइएन । धर्मभक्तकाे छातीमा पनि लेखिएकाे थियाे, “संस्था खडा गरी दुनिया भड्काउन पर्चा छरी, हातहतियार खाेजी, केही जम्मा गरी श्री ३ र राेलवाला जर्नेलहरूकाे गाथ विताइ राजकाज समेत आफूले चलाउने प्रयास गरेकाे हुनाले यस्ताे सजाय भयाे ।”
माघ १४ काे मध्यरात दशरथ चन्द र गंगालाललाइ सेन्टर जेलबाट विष्णुमती किनारमा लगियाे । विष्णुमती र भाचाखुशीकाे संगम शाेभाभगवती नजिकै लगियाे । दुवैलाइ नजिकै खम्वामा बाधियाे । अन्तिम अवसरको रुपमा माफी माग्न भनियो, तर दुवैले मानेनन् ।
नरशम्शेरले पाेडेलाई पहिलाे गाेली घुँडामा र दाेश्राे गाेली तिघ्रामा हान्न लगाए । गाेलीले दशरथ चन्द छटपटिएकाे देखी गंगालालले चिच्याएर सक्छस भने एकै गाेलीले मार भने याे सुनेर नरशम्शेरले गंगालालकाे पनि घुँडा र तिघ्रामा दुइ गाेली हाने । पाेडेले तेश्राे गाेली दशरथ चन्दकाे पेटमा हाने र अन्तमा चाैथाे गाेली छातीमा हाने पछि दशरथ चन्दले जीवन त्यागे । गंगालालकाे तिघ्रामा नरशम्शेरले तेश्राे गाेली हाने ।
अन्तमा पाेडेलाई छातीमा गाेली हान्न आदेश दिएकाे मानेनन् । नरशम्शेरले नै दुइ गाेली हाने पहिलाे पेटमा लाग्याे भने अर्काे छातीमा । दुवै शहिदकाे छातीमा लेखिएकाे थियाे, “अर्काकाे देशकाे चाला ल्याइ सिधासाधा रैती भड्काइ गाथगादी ताक्नेलाई यस्ताे सजाय भयाे । यी दुइ लाश पनि भाेलीपल्ट दिनभर कसैलाई उठाउन दिइएन ।
यसमा ज्यान सजाय सुनाइएका पूर्णनारायणलाई फाँसीमा झुन्ड्याउने १९९७ माघ १९ गते श्रीपंचमीको दिन तय भएको थियो । त्यस दिन नयासडकको गेट नजिकै बाँस गाड्दै गरेको जुद्धशम्शेरले देखेपछि सोधे, “के गर्न लागेको ?” सिपाहीले “फाँसी दिनको लागी बाँस काट्दै गरेको सरकार” भन्ने सुनेपछि उनले भने श्रीपंचमीमा पनि कसैलाई फाँसी दिन्छ, उनलाई आजन्म कैदमा राख्ने निर्णय गरे भनेर हिडेछन । जसले गर्दा पूर्णनारायण आजन्म कैदमा राखियो । प्रजातन्त्रको प्राप्ती पछि आम माफी पाएर जेल मुक्त भएका उनको २०३५ सालमा कालगतीबाट मृत्यु भयाे ।
यस्तै दाेश्राे विश्व युद्धमा जबर्जस्ती पठाइएका नेपाली सैनिकहरुले बिदेशी भूमीमा हडताल गरेका थिए । जुद्धशम्शेरले ति सैनिकहरुलाई नेपाल झिकाए । त्यसका अगुवा गर्ने सुवेदार मेघबहादुर बस्नेतलाई १९९७ काे फागुनमा फाँसी दिइयाे ।
शहिदको मुल्य र मान्यतालाई हृदयंगम गर्ने नै हाे भने दशरथ चन्द, धर्मभक्त माथेमा, गंगालाल श्रेष्ठ र शुक्रराज शास्त्री मात्र नेपालका शहिद मान्न सकिन्छ ।
सम्पूर्ण शहिदहरु प्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जली ।